Ambalajlama; taze ve işlenmiş gıdaların kalitesinin, depolama, taşıma ve tüketimine kadar geçen süre içerisinde korunmasını sağlayan önemli bir muhafaza işlemidir. Her ürünün kendi özelliklerine uygun ambalaj materyalinin seçilmesi, tasarlanması ve sevkiyatını kolaylaştırması, kalitenin korunması açısından son derece önemli bir uygulamadır.

 

Ambalajın temel fonksiyonları; koruma, bütünlük sağlama, bilgilendirme ve kullanım kolaylığı getirme gibi 4 grup altında toplanabilir. Ambalaj, paketlendiği ürünü, istenmeyen oksidasyon reaksiyonlarından, dışarıdan nem alma ya da kaybından, fiziksel hasar ve biyolojik bozulma gibi zararlı etkilerine karşı korur. Ancak, günümüzde bu fonksiyonlar artık bazı talepleri karşılamakta yetersiz kalmaktadır. Akıllı Paketleme Teknolojisi ile gıda ambalajındaki bu yetersizliklere çözüm bulunmaya çalışılmıştır.

 

 

Çok geniş bir kullanım alanı olan bu indikatörler, çevresel faktörlere karşı duyarlıdır ve maruz kalınan hatalı sıcaklıklara bağlı olarak mekaniksel, kimyasal, enzimatik veya mikrobiyal bozulmalar sonucu etikette meydana gelen renk değişiklikleri ile tüketicileri bilgilendirmektedir. Genellikle kendinden yapışkanlı olup nakliye konteynırlarına ya da tek tek ürünlerin üzerine takılabilmektedir. Bu tip etiketler özellikle soğutulmuş ya da dondurulmuş gıdalarda sıcaklık ihlalleri konusunda uyarı vermektedir.

 

Çalışma prensiplerine göre 3’e ayrılır:

 

Polimer Bazlı İndikatörler:  Bunlar sıcaklıkla aktive edilirler ve diasetilenik monomerlerin polimerizasyonu neticesi etiketteki renk değişikliği ile uyarı vermektedirler. Bu etiketler, genellikle hazır yemek preparatları (dondurulmuş sandviç, hamburger vb.) ve soğukta muhafaza edilmesi gereken gıdalar (dondurulmuş meyveler, çeşitli süt ürünleri vb.) için kullanılmaktadır.

 

 

Difüzyon Bazlı İndikatörler: Geniş kullanım alanı olan bir etikettir. Bu indikatör, farklı erime sıcaklığında ki kimyasalların bir kurutma kağıdından yapılmış fitile difüzyonu prensibine göre çalışmaktadır. Bu etiket sıcaklığa bağlı olarak renk değiştirerek sıcaklık sapmalarını göstermektedir. Genellikle 10°C ve altında muhafaza edilmesi gereken gıdaların takibi için uygundur.

 

Enzimatik Bazlı İndikatörler: Bu etiketler iki küçük kesecikten oluşmaktadırlar. Kesenin birinde sıvı süspansiyon içinde herhangi bir lipaz substratı ve pH indikatör boyası, diğerinde ise lipaz enzimi bulunmaktadır. Sıcaklık artışıyla içsel basınç oluşmakta, aktive olan enzim aradaki bariyeri yıkarak lipit bileşenleri ile temasa geçmektedir. Böylece lipit bileşenleri hidroliz olmakta ve kaproik asit benzeri asitler oluşmaktadır. Bunlar pH düşüşüne yol açarak, pH indikatörünün rengini yeşilden parlak sarıya dönüştürmektedir.

 

 

Hizmet ettikleri amaca göre 2’ye ayrılır:

 

Sevkiyat ve dağıtım sürecinde kullanılan akıllı etiketler: Bunlar tüm dağıtım zinciri boyunca sıcaklık geçmişini kaydeden ve/veya yansıtan etiket uygulamalarıdır.

 

Perakende Satışlarda Kullanılan Etiketler: Tüketicileri direk bilgilendiren bu etiketler birim ambalaj üzerine yapıştırılabilir ve maliyet açısından da oldukça hesaplı uygulamalardır. Ürün için belirlenmiş referans sıcaklıkların ihlali sonucu ürünün kalitesinde ve tazeliğinde meydana gelen bozulmaları, renk değiştirmek suretiyle tüketiciye ve perakendeciye bildirmektedirler.  Et, tavuk, balık, süt ürünleri, taze sebze meyve, meyve suları ve hazır yiyeceklerin de bulunduğu tüm soğutulmuş, bozulabilir yiyecek ve içeceklerin takibine uygundur.

 

Tazelik indikatörleri; gıdaların depolanması sırasında gerekli koşulların ihlali ve mikrobiyal bozulmalar neticesinde meydana gelen metabolitler ve değişen gaz konsantrasyonlarının tespiti esasına göre çalışan sistemlerdir.

 

 

pH değişimine duyarlı indikatörlerde pH boyaları kullanılmaktadır. Bu indikatörler, mikrobiyal bozulmasürecinde üretilen uçucu bileşiklerin varlığında renk değiştirmektedir.

 

Uçucu aminlere duyarlı indikatörlerde ise üründe meydana gelen bozulma sonucu açığa çıkan bileşikler ile indikatörün reaksiyona girmesi, renk değişikliğine yol açmaktadır. Ürünlerin bayatlaması, bozulması ve uçucu aminleri üretmesiyle tepe boşluğunda biriken bu gazlar, reaktifle birleşir ve etiketin içindeki fitilin rengini açık pembe bir renge dönüştürerek, tüketicileri uyarmaktadır.

 

Hidrojen sülfite duyarlı indikatörlerde ise H2S gibi uçucu bileşikler, miyoglobin bazlı kimyasal indikatörler ile belirlenebilir.

 

Mikrobiyal metabolitlere duyarlı tazelik indikatörleri ise paketlerin tepe boşluğunda biriken etanolün, alkol oksidaz, peroksidaz ve bir kromojenik substrat yardımı ile ölçülmesi prensibine göre çalışmaktadırlar.

 

 

Ambalajlanmış gıdalarda meydana gelen biyolojik reaksiyonları belirleyen, kayıt eden ve ileten cihazlara biyosensörler denir.

 

Gıdalarda ortaya çıkan bozulmaların bir sonucu olarak meydana gelen biyojenik aminlerin tespit için birçok enzimatik biyosensör geliştirilmiştir.

 

 

Patojen indikatörler; ürünlere sonradan bulaşmış ve yüksek hastalık riski taşıyan bazı patojen mikroorganizmaları tespit edebilen etiketleri kapsamaktadır.

 

 

Bunlar polietilen bazlı ambalaj materyalinden yapılmışlardır. Söz konusu etiketler Salmonella sp., Campylobacter sp., E. coli 0157ve Listeria sp. gibi patojen mikroorganizmaları tespit amacıyla geliştirilmiştir. Burada immobolize antikorlar yardımı ile üründe bir kontaminasyon varsa ilgili antikorların bunlarla girdiği reaksiyonun bir sonucu olarak ambalajda anlaşılır bir görsel uyarı belirmektedir.

 

 

Bunlar modifiye atmosfer ambalajda kullanılan bazı gazların varlığını ya da yokluğunu gösteren sistemlerdir.  Bu indikatörler temelde ambalaj bütünlüğü ve sızıntıları hakkında bilgi vermektedir.

 

Gıda üretim alanlarında havadaki ve elin ulaşamadığı yüzeylerdeki mikrobiyal yükü sıfırlamak için DiaTek tarafından satılan DiaNatura Safe doğal dezenfektanını kullanabilirsiniz. Tamamen bitkisel özütlerden elde edilmiş olan bu koruyucu tüm mikroorganizmalar üzerinde etkilidir. (Ürün hakkında bilgi için TIKLAYINIZ.) 

 

 

(Kaynak: S.Özçandır, H. Yetim, Akıllı Ambalajlama Teknolojisi ve Gıdalarda İzlenebilirlik,2010.)